Katman 2 Ölçeklendirme Çözümleri Ne İşe Yarar? L2 Güvenli mi?
Blok zinciri teknolojisi, dağıtılmış defter teknolojisinin en önemli kullanım örneği olarak küresel finans sistemindeki sorunlardan birçoğunu çözme potansiyeline sahiptir. Ancak en çok kullanılan blok zincirleri hala düşük gelirli ekonomiler için erişilebilir değildir ve işlem işleme hızları sınırlı olduğu için birçoğu günlük kullanımda problem yaratır. Darboğaz yaşayan blok zincirleri özellikle ağ etkinliği yüksek olduğunda işlem maliyetlerinin yükselmesine ve işlemlerin çok yavaşlamasına sebep olur.
Hem güvenlikten hem de merkeziyetsizlikten ödün vermeden en düşük işlem ücretleriyle en yüksek düzeyde ölçeklenebilirliğe ulaşmak zordur. Bu sorunlara çözüm bulmak için geliştiriciler birçok fikir öne atsa da en iyi fikirler katman 2 çözümleri ve birlikte çalışabilir blok zincirleridir. Hem iş hacmini artıran hem de güvenliği koruyan bu çözümler, benimsemenin ve geliştirmenin ilk aşamalarında bile kripto evrenini büyük ölçüde değiştirdiler.
NFT, DeFi, GameFi ve daha birçok blok zinciri kullanım alanı, daha fazla programlanabilirlik ve daha düşük ücretler sayesinde Layer-2 çözümlerini ilk seçenek haline getiriyor. Bu içerikte farklı katman 2 çözümlerinden, blok zincirlerinin ölçeklenmesinin neden önemli olduğundan, mevcut ölçeklendirme çözümlerinden ve bunların kripto ekosistemini nasıl dönüştürebileceğinden bahsedeceğiz.
Ölçeklendirme Çözümlerine Giriş
Şu anda piyasada herkes tarafından kabul edilen tek bir blok zinciri ölçeklenebilirlik çözümü mevcut değil. Bununla birlikte işlemleri bir araya getiren ve bunları 1. katmana tek işlemde gönderen rollup’lar, güvenlik ve uyumluluk avantajları sayesinde çoğu dApp’i ölçeklendirmek için kullanılıyor.
Ethereum 2.0 dApp’lerini daha uygun maliyetli hale getirme, daha erişilebilir yapma, mikro ödemeler için verimli bir çerçeve sağlama, NFT’ler ve DeFi protokollerini kolayca kullanmak için genel amaçlı rollup’lar kullanılabilir.
ZK-Rollup’lar, hem gizlilik özellikleri sunabildikleri hem de daha hızlı kesinlik sunabildikleri için piyasada en çok tercih edilen 2. katman çözümü haline gelebilirler. Blok zinciri için mümkün olan tüm kullanım durumlarını geliştirerek en iyi kullanıcı deneyimini sağlamak için bu ağlara saniyede binlerce işlem işleme yeteneği sağlamak gerekiyor. Özellikle piyasanın en büyük blok zincirleri Bitcoin ve Ethereum’un çok sınırlı işlem işleme yeteneğine sahip olması, BTC ve ETH’yi günlük hayat kullanım durumları için yetersiz yapıyor.
Bitcoin ağının TPS’si (saniye başına işlem) 3-5 arasındayken Ethereum’unki ise 20-45 arasında değişmektedir. Visa ödeme ağının saniyede 20.000’den fazla işlem işleyebiliyor olması ile kıyasladığımızda bu TPS’ler çok düşüktür. Özellikle Ethereum’a ve diğer akıllı sözleşme platformlarına artan talep, işlem gecikmelerini ve maliyetlerini artırmayı sürdürmektedir.
Hem talebin artması hem de sınırlı işlem hacminin bir sonucu olarak Ethereum işlem maliyetleri de artmıştır. The Merge ile bu problemin biraz önüne geçilmiş olsa da ağda bir transfer işlemi için ortalama ücret $0,45, OpenSea’de bir NFT satışı için $1,55, Uniswap V3’te bir işlem için $3,99, USDT transferi için $1,17 ve Curve’de bir likidite ekleme işlemi için $5,89’dır.
Akıllı sözleşmelerle etkileşim gerektiren karmaşık işlemler görüldüğü üzere basit bir token transferine göre 15 kata kadar daha pahalı işlem ücreti gerektirebilir. Ortalama token transfer maliyetinin $45 civarında olduğu dönemde blok zinciri kullanım oranı azalmaya başlamış ve kullanıcılar mümkün olduğunca alternatif blok zincirleri üzerinde işlem yapmayı uygun görmüştü. Dağıtılmış defter ağlarının küresel ekonomiye güç veren, ekonomik ve verimli olarak kapsayıcı platformlar haline gelmeleri için ölçeklenmeleri zorunludur.
Çoklu Ölçeklendirme Çözümleri
Maliyetleri düşürmek ve TPS’yi artırmak için temelde birden fazla çözüm geliştirildi. Aslında Bitcoin’in piyasaya sürüldüğü gün bile geliştiriciler minimum ücretle çalışan verimli sistemler geliştirmeye özen göstermişti. Ölçeklendirmeye yönelik popüler yaklaşımlar içinde birlikte çalışabilir blok zincirleri, katman 1 blok zincirlerini iyileştirmek ve katman 2 çözümleri geliştirmek vardır.
Birlikte Çalışabilir Blok Zincirleri
Birlikte çalışabilen blok zincirleri, birbirleriyle etkileşim kurma yeteneği olan blok zincirlerinden oluşan büyük ağları temsil eder. Bunun bir ölçeklendirme çözümü olarak kullanılabilmesi, işlemleri paralel olarak gerçekleştirip hesaplama yükünü çeşitli zincirler arasında dağıtmaktan geçer. Birlikte çalışabilir blok zincirleri, ölçeklendirmenin ötesinde belirli işlevler ve uygulamalar için uyarlanmıştır ve farklı mimarilerle geliştirilen uygulamaların birden fazla blok zincirinde çalışabilmesini de sağlamıştır.
Cosmos, Polkadot ve Avalanche, tokenize varlıkların blok zinciri ağları arasında düşük maliyetle ve güvenli transferini sağlayabilen ekosistemlerdir. Birbirinden benzersiz üç farklı mimariye ve güvenlik, ölçeklenebilirlik ve merkeziyetsizlik için üç farklı yaklaşıma sahip olan bu blok zincirleri, güçlerini birleştirebilmeyi başarmaktadır.
Katman 1 Blok Zincirlerini Daha İyi Hale Getirmek
Bilgisayar ve matematik bilimi araştırmaları ile fikir birliği mekanizmaları ve veri mimarileri daha verimli olacak şekilde geliştiriliyor. Örneğin Solana’nın kullandığı Geçmiş Kanıtı (Proof of History) konsensüs mekanizması, bu ağın teorik olarak 50.000 TPS’ye kadar hıza sahip olmasını sağlıyor. Ancak daha az validatör’e sahip bu ağ diğer ağlara kıyasla önemli ölçüde daha merkezi oluyor.
Ethereum ve Bitcoin’e göre daha hızlı olan ağların ortak noktası daha merkezi olmaları. Bu, blok zinciri ve kripto para dünyasına tamamen aykırı olduğu için çoğu proje tarafından tercih edilmiyor.
Katman 1 blok zincirlerinde doğrudan kullanılabilen sharding yöntemi, Ethereum’un da gündemindedir. Ancak oldukça karmaşık bir teknoloji olduğu için potansiyel güvenlik açıkları ve siber saldırı riskleri barındırmaktadır. Bu yüzden algoritmalar tamamen hazır olduktan sonra kapsamlı bir denetim ve test süreci gerekmektedir.
Katman 2 Çözümleri
Katman 2 çözümleri, Ethereum gibi mevcut bir katman 1’in üzerine inşa edilerek katman 1’in yeteneklerini artırmaya çalışır. Katman 2, işlemleri zincir dışında işler, işlem verimini ve hızını artırmak için katman 1’de yapılması gereken hesapları 2. katmanda yaparak sadece birden fazla işlemin sonuçlarını birleştirerek 1. katmana yollar.
Katman 2’lerin nitelikleri, 1. katman blok zincirinin herhangi bir değişiklik yapmasına gerek duymayacak şekilde tasarlanmıştır. Bir hard fork’a ihtiyaç duymadan başlatılabilen katman 2 çözümleri, güvenlikten ve merkeziyetsizlikten ödün vermeden blok zinciri ölçeklendirmeye yarayan teknolojiyi kulanırlar. Katman 1 blok zincirinin akıllı sözleşmeler gibi özelliklerini başarıyla kullanan L2’ler, işlem ücretlerinde ise L1’lerden onlarca kat daha cömerttirler.
Katman 2 çözümleri aynı zamanda uygulamaya özel çözümlere de dayanmaktadır. Bazı blok zincirleri doğrudan birinci katmanın güvenlik özelliklerini kullanırken bazıları kendi özellikerini geliştirmiştir. Sonuç olarak hepsi ölçeklendirme amacıyla zincir dışı işlem işlerler ve aynı mantığı kullanarak işlem sonuçlarını katman 1’e gönderirler. İçeriğin devamında farklı katman 2 çözümlerinden, Rollup’lardan ve Channel’lardan bahsedeceğiz.
Rollups (Toplamalar)
Rollups, 2023’te gerçekleşmesi beklenen çok sayıda dönüm noktası göz önüne alındığında, Ethereum topluluğu içinde bir heyecan kaynağıdır. Geçen yıl boyunca toplamalar, pazar payının yaklaşık %95’ini alarak Ethereum katman 1’in güvenliğini devralan ve genel amaçlı uygulamaları ölçeklendirebilen tek katman 2 çözümüdür. Bu özellik nedeniyle dApp’ler, rollup’ları sorunsuz bir şekilde destekleyerek kullanıcıların dapp’lerle 1. katman maliyetinin çok altında etkileşim kurmasını sağlar.
Rollup’larda çok sayıda işlem zincir dışında hesaplanır ve ardından durum hakkında bilgi içeren bir toplu iş halinde sıkıştırılır ve toplanır. Daha sonra toplu iş, durumu güncellemek için katman 1’deki toplu akıllı sözleşmeye yüklenir. Karmaşık adım, yeni durumun doğru olduğunu ve kötü niyetli bir katılımcının bunu değiştirmediğini kanıtlar. İki ana rollup türü, optimistic (iyimser) ve sıfır bilgi (ZK) olarak kanıtlama sorununu farklı şekilde ele alır.
ZK-rollups: Yenilikçi bir matematik ve kriptografi bilimi olan, bilginin kendisini ifşa etmeden bilgilerin kanıtlanmasına izin veren bu türde yığından bir Zero Knowledge (sıfı bilgi) kanıtı oluşturulur. Durumu güncellemek için bu kriptografik kanıt diğer toplu işler ile birlikte 1. katmana gönderilir.
Optimistic rollups: Yığın, 1. katmana yüklendiğinde, yaklaşık bir hafta sürebilen bir uyuşmazlık çözüm süreci başlar. Bu süre boyunca, herhangi bir kullanıcı bir sahtekarlık kanıtı göndererek partiye ve duruma itiraz edebilir. Dolandırıcılık kanıtı, partinin sahte olduğunu gösteriyorsa, son doğru durum geri yüklenir. Dolandırıcılık kanıtı bulunamıyorsa veya parti geçerliyse hiçbir şey yapılması gerekmez. “İyimser toplama” adı ismi buradan gelmektedir. Dolandırıcılık kanıtı göndermek, doğru davranışı destekleyen ekonomik teşvikler nedeniyle nadir görülen bir olaydır.
Rollup’ların dikkate değer bir özelliği, katman 1 blok zincirlerinin aksine, işlem ücretlerinin daha fazla işlem talebiyle mutlaka artmamasıdır. Aslında daha ucuza bile mâlolabilirler. Bunun nedeni, rollup’un durumunu güncellemenin işlem maliyetlerinin tüm katılımcılar arasında paylaşılmasıdır. Daha fazla kullanıcının işlem yapmasıyla, belirli senaryolarda kullanıcı başına ortalama işlem maliyeti düşerek olumlu ağ etkileri yaratabilir.
Optimistic Rollups Şu Anda Katman 2 Dünyasının Hakimi Ancak ZK Rollup’ları İşi Devralabilir
Bugünün katman 2 manzarası, optimistic rollup’lar olan Polygon, Optimism ve Arbitrum‘un mevcut liderler olduğu Ethereum çözümleridir. Ethereum Sanal Makinesi (EVM) uyumluluğu, Uniswap, AAVE ve Curve Finance gibi popüler DeFi dApp’lerinin minimum kodlama çalışmasıyla Polygon, Optimism ve Arbitrum ağlarında devreye alınabileceği anlamına gelir. Optimism, merakla beklenen tokenı “OP” yi 30 Mayıs 2022’de airdrop yoluyla piyasaya sürdü. Token, yönetişim ve topluluk teşvikleri için kullanılacak. Arbitrum’un token airdropunun da yakında geleceği düşünülüyor. Öte yandan Polygon’un tokenı MATIC, piyasanın en değerli 10. kripto parası.
Altta yatan teknolojinin karmaşıklığı nedeniyle DYDX, Loopring ve DeversiFi gibi uygulamaya özel kullanımlarla sınırlı olan ZK rollup’lar şu anda optimistic rollup’ların gerisinde kalıyor. Ancak, birçok uzmanın geliştirmesinin daha uzun süreceğini düşündüğü genel amaçlı ZK rollup’ları artık piyasaya hazır ve optimistic rollup’ların eksikliğini geliştirebilirler.
Optimistic rollup’lardaki varlıklar, anlaşmazlığın çözüm süresi boyunca 2. katman protokolü içinde kalmalıdır çünkü işleme her an itiraz edilebilir. Etkili olarak, fonların hareket etmesi için uyuşmazlık çözüm süresi sona ermelidir. Tersine, ZK rollup’larının kesinleşme süresi saniye cinsinden ölçülebilir. Vitalik Buterin ve alandaki diğer önde gelen isimler, ZK teknolojisi geliştikçe tüm kullanım durumlarında optimistic’e karşı galip geleceklerini belirterek, ZK rollup’ları için uzun vadeli fikirleri hakkında konuştular.
Matter Labs, kendi sanal makinesine sahip bir ZK toplaması olan ZK-Sync 2.0 üzerinde çalışıyor. ZK-Sync 2.0 için test ağı Mayıs 2022’de yayına girdi ve ekip ana ağın 2023 başlarında geleceğini duyurdu. Bu ZK-rollup, minimum kodlama çalışmasıyla Ethereum akıllı sözleşmelerini ve dapp’lerini çalıştırabilecek.
ZK-Rollups ve Ethereum 2.0, Kripto İçin Bir Dönüm Noktası Olabilir
Ethereum’a gelen katalizörler ve teknoloji, Ethereum ekosisteminin büyümesi ve kullanıcı benimsemesinin artması konusunda olumlu olmak için zorlayıcı bir durum oluşturuyor.
Şu anda rollup’lar 1.000-4.000 TPS’yi işleyebilir. Bu iyidir, ancak küresel ölçekli mikro ödemeler gibi belirli uygulamalar için hala yeterli değildir. Visa’nın 20.000 TPS’si ödeme sistemlerinde standarttır. Bununla birlikte Ethereum’a, proof of stake’in ardından ve shard zincirlerine geçiş de dahil olmak üzere büyük yükseltmeler geliyor. İkincisinin, Ethereum zincirinin veri kullanılabilirliğini 20 kattan fazla artıracağı tahmin ediliyor. Rollup’lar yaklaşık 100.000 TPS’ye kadar işleyebilmelerini sağlayan 20 kattan fazla TPS artışını ağa getirecek.
Yüksek verim, düşük işlem ücretleri, hızlı kesinlik ve EVM uyumluluğu, ZK rollup’ların dApp dağıtımı, satıcı ödemeleri ve daha fazlası için standart çerçeve haline geldiği anlamına gelebilir. Binance, Coinbase ve OKX gibi ana merkezi borsalar, artık Arbitrum ve Optimism gibi bazı optimistic rollup’lar ile para çekme işlemlerini destekleyerek kullanıcıların bu çerçevelere kolayca katılmasına olanak tanıyor. ZK rollup desteği de yakında gelebilir. Ek olarak, Argent Wallet gibi kullanıcı dostu uygulamalar, kullanıcıların doğrudan ZK-Sync’e katılmasına ve mobil uygulamalarından DeFi uygulamalarıyla etkileşim kurmasına olanak tanır.
Daha Düşük İşlem Ücretleri Blok Zincirlerinin Daha Fazla Benimsenmesini Sağlayacak
Katman 2 çözümlerinin ve birlikte çalışabilir blok zincirlerinin arkasındaki teknoloji geliştikçe blok zincirleri daha ölçeklenebilir hale gelecek. Sharding zincirleri ve rollup’lar geliştikçe, DeFi, NFT’ler ve daha fazlası, işlem maliyetleri şu ankinin çok küçük bir kısmı ile çok daha fazla kullanıcı tarafından erişilebilir olacak. 100.000 TPS ile ZK rollups, hızlı kesinleşmeleri ve düşük ücretleri sayesinde ETH 2.0 tamamlandığında mikro ödemeler için verimli bir çerçeve olabilir. Ek olarak, birlikte çalışabilir blok zincirleri, blok zincirlerinin tasarım alanını genişleten ölçeklenebilir bir çerçevedir. Bu, birlikte çalışabilir zincirler üzerinde yenilikçi ürünler oluşturmak için daha fazla geliştiricinin ilgisini çekebileceği anlamına gelir.
Dağıtılmış defter ağlarının geleceğinin parlak olduğuna ve bir gün daha verimli ve kapsayıcı finansal sistemler, çok sayıda dapp için altyapı haline gelebileceklerine ve hatta küresel mikro ödeme ağlarına ev sahipliği yapabileceklerine inanıyoruz.
Katman 2 Çözümlerinin Artıları ve Eksileri
Her Katman 2 çözüm türünün kendi artıları ve eksileri vardır. Çoğu, ağın işlem hacmini iyileştirecektir. Ayrıca, genellikle güvenlikle ilgili benzer dezavantajları vardır. Katman 2 çözümleri daha fazla olası başarısızlık noktası sunar.
Kullanıcılar mümkün olduğu kadar çok hesaplama ve veri depolamayı ana ağ dışına taşımak isterler, ancak bunun için hangi bilgilerin 1. katmana gönderileceğine ve hangilerinin atlanacağına karar verecek biri veya bir algoritma gerekir. ZK-rollup’ları bunun için mükemmel bir çözüm gibi görünüyor, ancak henüz gerekli tüm durumlarda kullanılabilecek kadar genelleştirilmediler.
Katman 3 Protokolleri nedir?
Katman 3 (L3) protokolleri, zincirler arası işlevler sunan dApp’ler ve dağıtılmış depolama gibi blok zinciri tabanlı uygulamaları ifade eder. Bu protokoller, temel katmanlardaki süreçlerin basitliğini korurken üçüncü taraflara güvenmeden blok zinciri birlikte çalışabilirliğini elde etmeye çalışır.
Son Düşünceler
Ölçeklenebilirlik, L1 blok zincirlerinin tökezleyen bloğudur ve onların tam potansiyellerini keşfetmelerini sınırlar. L2 protokollerinin devreye girdiği yer burasıdır. Bu sorunla doğrudan mücadele etmek ve blockchain teknolojisinin geleceğinin ölçeklenebilir olmasını sağlamak için geliştirildiler. Gelecekte, L3 birlikte çalışabilirlik projelerinin farklı blok zincirlerini ve L2 hizmetlerini birbirine bağlaması ve bugün kripto para endüstrisinin karşılaştığı parçalanma sorununu ortadan kaldırması bekleniyor.
Feragat: Sunulan bilgiler piyasa koşullarına tabidir ve yazarın kendi görüşünü içermektedir. Kripto para birimlerine yatırım yapmadan ve yukarıdaki bilgileri takip etmeden önce lütfen “kendi” piyasa araştırmanızı yapın. Ne yazar ne de yayın (btcmagazin.com) mali kayıplarınız için herhangi bir sorumluluk kabul etmez.
Bizi twitter, telegram, instagram ve linkedin kanallarımızdan takip edebilirsiniz.
